Poszczególne postępowania restrukturyzacyjne.

Ustawa Prawo restrukturyzacyjne z dnia 01 stycznia 2016 r. wprowadziła 4 postępowania restrukturyzacyjne:

1. Postępowanie o zatwierdzenie układu;
2. Przyspieszone postępowanie układowe;
3. Postępowanie układowe;
4. Postępowanie sanacyjne.

W poprzednim wpisie zaznaczyłam, że wspólną cechą wskazanych powyżej postępowań jest restrukturyzacja przedsiębiorstwa dłużnika, a więc jego zobowiązań, majątku, sposobu zarządzania oraz zatrudnienia. Wybór konkretnego postępowania uzależniony jest zarówno od potrzeb danego przedsiębiorcy, jak i jego sytuacji finansowej. Poniżej dokonam charakteryzacji postępowań restukturyzacyjnych, a także omówię warunki, które dłużnik musi spełnić, aby konkretne postępowanie zostało wszczęte i prowadzone przez sąd.

Postępowanie o zatwierdzenia układu.

Postępowanie to przeznaczone jest dla dłużników, którzy są w stanie porozumieć się z większością wierzycieli bez udziału sądu. Rozmowy z wierzycielami oraz głosowanie nad układem, przeprowadza samodzielnie dłużnik oraz wyznaczony przez niego nadzorca układu. Postępowanie o zatwierdzenie układu jest jedynym, spośród czterech, w którym dłużnik nie składa do sądu wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego. Sąd dowiaduje się o restrukturyzacji przedsiębiorstwa dłużnika dopiero z chwilą złożenia przez niego wniosku o zatwierdzenie przyjętego przez Zgromadzenie Wierzycieli układu.

Skoro w postępowaniu tym nie wydaje się postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego (które jest podstawą wskazania daty otwarcia tego postępowania), konieczne jest określenie tzw. dnia układowego. Dzień ten służy przede wszystkim rozgraniczeniu wierzytelności objętych układem od wierzytelności nieobjętych. Jednocześnie wyznacza czas, jaki dłużnik i nadzorca układu dają sobie na przeprowadzenie procedury zbierania głosu.

W postępowaniu o zatwierdzenie układu musi brać udział osoba, która posiada licencję doradcy restrukturyzacyjnego (tzw. nadzorca układu). Jest to wymóg obligatoryjny, bowiem jak wskazano powyżej, postępowanie to toczy się bez udziału sądu aż do momentu złożenia wniosku o zatwierdzenie układu. To nadzorca układu kontroluje czynności dłużnika, pomaga mu w osiągnięciu porozumienia z wierzycielami, a nadto udziela wierzycielom informacji na temat majątku dłużnika czy też sporządza sprawozdanie z możliwości wykonania/niewykonania układu.

W przedmiotowym postępowaniu szczegółowo muszą zostać określone wymogi pisemnego głosowania nad układem, w tym wymóg uzyskania większości. Układ zostaje przyjęty, jeżeli za jego przyjęciem wypowie się większość głosujących wierzycieli uprawnionych do głosowania, mających co najmniej 2/3 sumy wierzytelności uprawniającej do głosowania nad tym układem. Wierzyciele muszą mieć możliwość zgłaszania zastrzeżeń co do procedury zbierania głosu.  Głosy oddawane są pisemnie na przeznaczonych do tego kartach. W kartach tych wskazuje się m.in. sumę wierzytelności objętych układem. Jeżeli wierzyciele uznają, że informacje zawarte w karcie są niewystarczające do podjęcia decyzji, mają prawo domagać się otrzymania stosownych informacji od nadzorcy układu. Głos wierzyciela jest ważny, o ile wniosek dłużnika o zatwierdzenie układu wpłynie do sądu przed upływem 3 miesięcy od daty oddania głosu.

Po uzyskaniu odpowiedniej większości głosów, dłużnik składa do sądu wniosek o zatwierdzenie układu. Do wniosku załącza karty głosowania wierzycieli oraz sprawozdanie nadzorcy układu o możliwości jego wykonania. Sąd wydaje postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia układu w terminie 2 tygodni od dnia złożenia wniosku. Postanowienie to jest zaskarżalne. Z chwilą jego wydania nadzorca układu nabywa uprawnienia nadzorcy sądowego.

Przyspieszone postępowanie układowe.

Postępowanie to przeznaczone jest dla tych dłużników, których suma wierzytelności spornych nie przekracza 15% i którzy jednocześnie nie wymagają tak gruntownej restrukturyzacji jak w postępowaniu sanacyjnym. Dłużnik korzysta z tego postępowania najczęściej wówczas, gdy chce uzyskać natychmiastową ochronę przed czynnościami egzekucyjnymi tych wierzycieli, którzy sprzeciwiają się propozycjom układowym. Postępowanie to wszczyna się na wniosek dłużnika. Wniosek musi zawierać odpisy propozycji układowych dla wszystkich wierzycieli, a nadto wykaz wierzytelności spornych. Sąd  rozpoznaje wniosek w oparciu o dołączone dokumenty, ustalając czy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania faktycznie nie przekracza 15 % sumy wierzytelności. Uwzględniając wniosek dłużnika, sąd wydaje postanowienie o otwarciu postępowania układowego, w którym określa: dłużnika, wyznacza sędziego komisarza oraz nadzorcę sądowego. Postanowienie to jest skuteczne i wykonalne z dniem wydania.

Po otwarciu postępowania dłużnik zobowiązany jest udzielać sędziemu komisarzowi oraz nadzorcy sądowemu wszystkich potrzebnych wyjaśnień oraz udostępniać dokumentację dotyczącą majątku objętego postępowaniem. W postępowaniu tym, podobnie jak w postępowaniu układowym, zasadą jest pozostawienie dłużnikowi zarządu własnego. Wobec tego, dłużnik ma prawo samodzielnie zarządzać swoim majątkiem, o ile czynności te mieszczą się w zakresie czynności zwykłego zarządu. Ustawa wskazuje, że odebranie dłużnikowi zarządu własnego w postępowaniu przyspieszonym jest możliwe, niemniej ma charakter wyjątkowy i może nastąpić dopiero po otwarciu tego postępowania (co oznacza, że w samym postanowieniu o otwarciu postępowania, Sąd pozostawia dłużnikowi zarząd własny, a odebranie tego zarządu może nastąpić dopiero później). Do czynności przekraczających zwykły zarząd dłużnik potrzebuje zgody organu nadzorczego.

Środkami nacisku na dłużnika są w szczególności:

1. groźba odebrania mu zarządu własnego;
2. ryzyko umorzenia postępowania restrukturyzacyjnego (o ile dłużnik uporczywie uchyla się od wykonywania poleceń sędziego komisarza, a Rada Wierzycieli wyrazi na to zgodę).

Sąd musi na każdym etapie przyspieszonego postępowania układowego kontrolować z urzędu sprawowanie zarządu przez dłużnika. Można odebrać dłużnikowi zarząd nad majątkiem, gdy nie daje on rękojmi należytego sprawowania zarządu oraz perspektyw w tym zakresie. W przypadku, gdy dłużnik naruszy, choćby nieumyślnie, przepisy dotyczące zarządu, Sąd uchyla mu zarząd własny i ustanawia zarządcę. Najczęściej sytuacja ta ma miejsce wtedy, gdy dłużnik dokonał samodzielnie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu.

Zarówno w postępowaniu układowym, jak i w omawianym postępowaniu, majątek dłużnika – z chwilą otwarcia restrukturyzacji, staje się masą układową. Masa ta służy wierzycielom na warunkach określonych w przyszłym układzie.

Z uwagi na charakter przyspieszonego postępowania układowego, nadzorca sądowy nie sporządza spisu inwentarza (spisu wierzytelności).

Tak jak w pozostałych dwóch postępowaniach, po otwarciu postępowania przyspieszonego nie jest dopuszczalne obciążenie składników majątku dłużnika hipoteką lub zastawem. W umowach z dłużnikiem nie można zastrzegać, że w razie złożenia wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego nastąpi rozwiązanie stosunku prawnego. Postępowania egzekucyjne, dotyczące wierzytelności objętych układem, które zostały wszczęte przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego, ulegają zawieszeniu (natomiast z chwilą wydania przez sąd postanowienia o zatwierdzeniu układu postępowania te umarzają się z mocy prawa). Oznacza to, że wierzyciele muszą wstrzymać się z czynnościami egzekucyjnymi. Sędzia komisarz może uchylić zajęcie dokonane podczas postępowania komorniczego lub zabezpieczającego, mimo że nastąpiło przed otwarciem postepowania. Po otwarciu postępowania nie jest możliwe wszczęcie nowego postępowania egzekucyjnego czy wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia.

Otwarcie postępowanie nie wyłącza jednak możliwości wszczęcia przez wierzyciela postępowań sądowych w celu dochodzenia wierzytelności podlegających umieszczeniu w tym postępowaniu. Dłużnik musi jednak poinformować nadzorcę o takich postępowaniach.

Należy podkreślić, ze po otwarciu przyspieszonego postępowania układowego, nadzorca sądowy jest zobligowany sporządzić i złożyć sędziemu komisarzowi, w ciągu 2 tygodni od otwarcia postępowania:

1. plan restrukturyzacyjny;
2. spis wierzytelności.

Niezwłocznie po złożeniu tych dokumentów, sędzia komisarz wyznacza termin Zgromadzenia Wierzycieli w celu głosowania nad układem. Wierzyciel, który ma wierzytelność sporną może zostać dopuszczony do głosowania, jeżeli uprawdopodobni istnienie swojej wierzytelności. Głosowanie nad układem odbywa się według zasad ogólnych (tak jak w postępowaniu o zatwierdzenie układu).

Postępowanie układowe

Jest przeznaczone dla przedsiębiorców, którzy nie mogą skorzystać ani z postępowania o zatwierdzenie układu, ani z przyspieszonego postępowania układowego, dlatego że suma wierzytelności spornych, uprawniających do głosowania nad układem przekracza 15% sumy wierzytelności. W tej sytuacji konieczne jest sporządzenie spisu wierzytelności, gdzie możliwe będzie wnoszenie sprzeciwów rozpoznawanych przez sędziego komisarza. Tak ukształtowane postępowanie pozwoli dopiero właściwie ustalić krąg podmiotów uprawnionych do głosowania nad układem, pomimo spornej sytuacji pomiędzy uczestnikami co do istnienia wierzytelności.

Postępowanie wszczynane jest na wniosek, który musi spełniać takie wymogi, jak wniosek w przyspieszonym postępowaniu układowym, ale ponadto dłużnik musi uprawdopodobnić zdolność do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania układowego, a także zobowiązań, które powstaną po dniu otwarcia tego postępowania. W postępowaniu tym, sąd może także zabezpieczyć majątek dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego (organ ten ustanawiany jest do czasu otwarcia postępowania układowego; po otwarciu postępowania sąd wyznacza nadzorcę sądowego).

Na wniosek dłużnika lub tymczasowego nadzorcy, sąd może zawiesić postępowanie egzekucyjne prowadzone w celu dochodzenia należności, objętych z mocy prawa układem oraz uchylić zajęcie rachunku bankowego, jeżeli jest to niezbędne dla osiągnięcia celu postępowania układowego. W przypadku uchylenia zajęcia rachunku bankowego, wszelkie czynności dłużnika dotyczące tego rachunku, wymagają zgody tymczasowego nadzorcy sądowego.

Wniosek o otwarcie postępowania układowego, co do zasady, sąd rozpoznaje w ciągu 2 tygodni. Jeżeli jednak konieczne jest dokładne zbadanie sprawy, wniosek może zostać rozpoznany w ciągu 6 tygodni.             

Skutki otwarcia postępowania układowego, jeżeli chodzi o majątek, czy osobę dłużnika, są w zasadzie takie same, jak skutki otwarcia przyspieszonego postępowania układowego.

Nadzorca  sądowy, w terminie miesiąca od otwarcia postępowania układowego, musi sporządzić spis wierzytelności (spis inwentarza) oraz plan restrukturyzacyjny, który przedkłada sędziemu komisarzowi. Z kolei sędzia komisarz, niezwłocznie po złożeniu planu i zatwierdzeniu spisu wierzytelności, wyznacza zgromadzenie wierzycieli w celu głosowania nad układem.

Postępowanie sanacyjne

Ostatnie postępowanie restrukturyzacyjne przeznaczone jest dla tych przedsiębiorców, którzy z różnych powodów nie mogą zawrzeć układu z wierzycielami w ramach trzech, wcześniej omówionych, postępowań. Sytuacja ta będzie miała miejsce przede wszystkim wówczas, gdy wierzyciele uznają, że dłużnik nie jest w stanie wykonać zaproponowanego układu albo gdy zaproponowane przez dłużnika propozycje układowe nie będą dla nich satysfakcjonujące.

Postępowanie sanacyjne poprzez możliwość zastosowania wyjątkowych instrumentów prawnych (takich jak np. możliwość odstąpienia od niektórych umów przez dłużnika, restrukturyzacja zatrudnienia, sprzedaż niektórych składników majątkowych) umożliwia istotną poprawę sytuacji przedsiębiorstwa dłużnika, co z kolei może pozwolić dłużnikowi na wykonanie zaproponowanego układu, czy też zaproponowanie wierzycielom korzystniejszych warunków układu. W postępowaniu sanacyjnym dłużnik ma możliwość pozyskania środków publicznych, co wymaga zgody komisji europejskiej i wydłuża czas postępowania. Tym samym, czas trwania przyspieszonego postępowania układowego i postępowania układowego może okazać się zbyt krótki dla dokonania niektórych czynności naprawczych, np. znalezienie inwestora, stąd też dłużnik ma możliwość skorzystania z omawianego postępowania.

W celu zapobiegnięcia nadużyciom ze strony dłużnika, w postępowaniu sanacyjnym dłużnikowi odbierany jest zarząd własny i ustanawiany jest zarządca. Zarządca ten ma gwarantować, że będzie chronić interes tak wierzycieli, jak i dłużnika. Sąd może wyjątkowo zezwolić dłużnikowi na dokonywanie czynności nieprzekraczających zwykłego zarządu co do całego bądź części przedsiębiorstwa. Po otwarciu postępowania dłużnik musi wydać zarządcy cały majątek i dokumenty dotyczące działalności.

Postępowanie sanacyjne wszczynane jest na wniosek o otwarcie tego postępowania, w którym podaje się m.in. dane dłużnika, jego majątek, przedstawia się wstępny plan restrukturyzacyjny, wykaz wierzycieli oraz – podobnie jak w postępowaniu układowym, uprawdopodabnia się zdolność dłużnika do regulowania kosztów postępowania sanacyjnego oraz zobowiązań powstałych po otwarciu tego postępowania.

Sąd, już na etapie postępowania w przedmiocie otwarcia postępowania sanacyjnego, może zabezpieczyć  majątek dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego albo tymczasowego zarządcy. Organy te działają do czasu otwarcia postępowania.

Otwarcie postępowania powoduje wygaśnięcie prokury i pełnomocnictw, których udzielił dłużnik. Niemniej, w toku tego postępowania, zarządca może ustanawiać pełnomocników oraz prokurentów. Co więcej, w niektórych sytuacjach zarządca może odstąpić w imieniu dłużnika od niewykonanej umowy wzajemnej. W zakresie praw i obowiązków pracowników i pracodawcy, otwarcie postępowania wywołuje natomiast skutek podobny do ogłoszenia upadłości.

Z chwilą otwarcia postępowania sanacyjnego, majątek dłużnika staje się masą sanacyjną. W stosunku do masy sanacyjnej bezskuteczne są wszystkie czynności prawne, dokonane w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o otwarcie postępowania (i to zarówno odpłatne, jak i nieodpłatne), poprzez które dłużnik rozporządził majątkiem, o ile wartość świadczenia dłużnika w istotnym stopniu przewyższa wartość świadczenia, które on uzyskał.

Otwarcie postępowania nie wyłącza możliwości wszczęcia przez wierzyciela postępowań sądowych czy administracyjnych, w celu dochodzenia wierzytelności, podlegających umieszczeniu w spisie wierzytelności (postępowania te mogą być jednak wszczęte i prowadzone wyłącznie przez zarządcę albo przeciwko niemu). Nie dotyczy to jednak takich spraw jak alimenty czy odszkodowanie, bądź zadośćuczynienie za śmierć, rozstrój zdrowia, wywołanie kalectwa.

Postępowania egzekucyjne skierowane do dłużnika, którego majątek wchodzi w skład masy sanacyjnej, wszczęte przed otwarciem postępowania, ulegają zawieszeniu z mocy prawa z chwilą wydania przez sąd postanowienia o otwarciu postępowania. Ponadto, sędzia komisarz może uchylić zajęcie, które zostało dokonane przed otwarciem postępowania bądź zabezpieczenia, jeżeli jest to konieczne dla dalszego prowadzenia przedsiębiorstwa. Natomiast, po dniu otwarcia postępowania, nie jest dopuszczalne skierowanie egzekucji do majątku dłużnika, wchodzącego w skład masy sanacyjnej. Trzeba jednak zapamiętać, że ograniczenia egzekucji nie dotyczą egzekucji świadczeń alimentacyjnych czy zadośćuczynienia, bądź odszkodowania za spowodowanie śmierci, kalectwa, rozstroju zdrowia.

Zarządca, w porozumieniu z dłużnikiem, składa sędziemu plan restrukturyzacyjny w terminie 30 dni od otwarcia postępowania. Następnie, sędzia komisarz, po uzyskaniu opinii rady wierzycieli, zatwierdza ten plan. Po zatwierdzeniu planu, zarządca go realizuje. Także w terminie 30 dni od dnia otwarcia postępowania, zarządca sporządza i składa sędziemu komisarzowi spis wierzytelności.