Najważniejsze zmiany w procedurze karnej

Nowelizacja, która weszła w życie z dniem 15 kwietnia 2016 r., wprowadziła szereg zmian w procedurze karnej, w tym przywróciła poprzedni model procesu z aktywną rolą sądu i nadrzędną rolą zasady prawdy materialnej.

Wśród najważniejszych zmian, należy wskazać:

1. zlikwidowanie instytucji tzw. umorzenia restytucyjnego z art. 59a KK, tj. umarzania postępowania na wniosek pokrzywdzonego wskutek pojednania się i naprawienia szkody przez sprawcę,
2. zmianę celu postępowania karnego - obecnie postępowanie należy prowadzić tak, aby osoba niewinna nie ponosiła odpowiedzialności za czyn, którego nie popełniła,
3. przywrócenie starego brzmienia zasady in dubio pro reo (art. 5 KPK: „Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. Natomiast nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.”),
4.  zlikwidowanie instytucji doręczania wyroku z urzędu w razie nieobecności oskarżonego na rozprawie – termin do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku wynosi 7 dni od ogłoszenia (przy czym należy pamiętać o wyjątkach, takich jak np. wyrok nakazowy),
5. zlikwidowanie organizacji akt sprawy wprowadzonej reformą z 1 lipca 2015 r., co oznacza, że wróciły jednolite akta wraz z załącznikami,
6. wprowadzenie zmiany w przesłance stosowania tymczasowego aresztowania z powodu grożącej wysokiej kary – obecnie można ją stosować, gdy czyn stanowi zbrodnię lub przestępstwo zagrożone karą powyżej 8 lat pozbawienia wolności lub gdy sąd I instancji skazał oskarżonego na karę nie niższą niż 3 lata pozbawienia wolności,
7. wprowadzenie utrudnień w dostępie obrońcy i oskarżonego do akt sprawy - nie udostępnia się im akt świadka, co do którego prokurator uzna, że zachodzi obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia lub wolności (dotyczy to także osób im najbliższych),
8. wprowadzenie nowej instytucji odwoławczej, tzw. skargi na wyrok sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji. Powyższy środek odwoławczy wnosi się do Sądu Najwyższego w terminie 7 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Wniesienie skargi powoduje wstrzymanie wykonania zaskarżonego wyroku. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę na posiedzeniu bez udziału stron. Sąd Najwyższy albo oddala skargę postanowieniem, albo wyrokiem uchyla zaskarżony wyrok w całości lub w części i przekazuje sprawę właściwemu sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.

Dodatkowo, nowelizacja:

- zmieniała zakres i dopuszczalność podsłuchu oraz zakres i dopuszczalność legalizacji czynności z zakresu kontroli operacyjnej dopuszczając objęcie zakresem tych czynności także inne czyny niż stanowiące pierwotne źródło działań (podsłuchu) w razie ich ujawnienia w toku czynności (art. 168b KPK),

- umożliwiała wydanie listu gończego również za pomocą Internetu,

- zmniejszyła kary porządkowe za niestawiennictwo świadka (z 10.000 do 3.000 zł),

-wprowadziła możliwość aresztowania świadka na okres do 30 dni za niestawiennictwo na wezwanie,

- wprowadziła regułę, iż postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym z chwilą wydania stanowi tytuł wykonawczy,

- przedłużyła możliwość złożenia kasacji na niekorzyść oskarżonego oraz wznowienia postępowania umorzonego w sprawie, w której postawiono zarzuty z półrocznego terminu do roku,

- przywróciła kontrolę merytoryczną aktu oskarżenia (możliwość zwrotu aktu oskarżenia celem uzupełnienia istotnych braków postępowania – art. 344a § 1 KPK) oraz  możliwość zakreślenia przez sąd oskarżycielowi terminu do usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego ujawnionych w toku rozprawy,

- zawężyła zakres spraw, w których oskarżony może skorzystać z wniosku o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzania rozprawy – zgodnie bowiem z art. 338a KPK: „Oskarżony, któremu zarzucano przestępstwo zagrożone karą nieprzekraczającą 15 lat pozbawienia wolności, może przed doręczeniem mu zawiadomienia o terminie rozprawy złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego, orzeczenie przepadku lub środka kompensacyjnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego.”

- zmieniła kwestię obowiązku udziału oskarżyciela publicznego na rozprawach dotyczących spraw, w których prowadzono dochodzenie - niestawiennictwo oskarżyciela publicznego na rozprawie nie tamuje jej toku,

- wprowadziła nową przesłankę wyłączenia sędziego od udziału w sprawie (art. 351 KPK) oraz nową bezwzględną przesłankę odwoławczą określoną w art. 439 § 1 pkt. 1a („w wydaniu orzeczenia brał udział sędzia lub sędziowie wyznaczeni z pominięciem sposobu wskazanego w art. 351 KPK, co do których nie uwzględniono wniosku o wyłączenie złożonego zgodnie z art. 40a”).

- ograniczyła odpowiedzialność Skarbu Państwa za działania organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości eliminując odpowiedzialność za niesłuszne stosowanie środków przymusu.