Postępowanie restrukturyzacyjne

Ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze z dniem 1 stycznia 2016 r. została zastąpiona dwoma odrębnymi aktami:

1. Ustawa Prawo restrukturyzacyjne i
2. Ustawa Prawo upadłościowe.

Przedsiębiorca niewypłacalny bądź zagrożony niewypłacalnością obecnie ma więc możliwość wybrania jednej z dróg – albo restrukturyzacji swojego przedsiębiorstwa, albo ogłoszenia jego upadłości i w konsekwencji likwidacji.

W przeciwieństwie do postępowania upadłościowego, postępowanie restrukturyzacyjne zapobiega likwidacji przedsiębiorstwa i daje dłużnikowi szansę na dalsze prowadzenie działalności gospodarczej. Postępowanie to jest autonomiczne w stosunku do postępowania upadłościowego. Jego głównym założeniem jest restrukturyzacja przedsiębiorstwa dłużnika, czyli jego zobowiązań, majątku, sposobu zarządzania oraz zatrudnienia.

Zdolność restrukturyzacyjną posiadają przedsiębiorcy w rozumieniu Kodeksu cywilnego, a także spółki kapitałowe, tj. spółka z o.o. oraz spółka akcyjna (które nie prowadzą działalności gospodarczej), wspólnicy osobowych spółek handlowych, którzy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem bez ograniczenia, a także wspólnicy spółki partnerskiej. Istotne jest, że zdolności restrukturyzacyjnej nie posiadają:

- Skarb Państwa,

- Jednostki Samorządu Terytorialnego,

- Banki Państwowe,

- Zakłady Ubezpieczeń i Restrukturyzacji,

- Fundusze Inwestycyjne.

Wobec wskazanych podmiotów nie będzie więc można otworzyć i prowadzić postępowania restrukturyzacyjnego.

Podstawą otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, podobnie jak w postępowaniu upadłościowym, jest stan niewypłacalności lub stan zagrożenia niewypłacalnością dłużnika. Postępowanie to nie będzie więc prowadzone wobec podmiotów, które mają możliwość regulowania swoich zobowiązań i nie występuje przy tym żadne zagrożenie utraty tej możliwości.

Przedsiębiorca jest zagrożony niewypłacalnością, gdy według oceny jego sytuacji ekonomicznej jest oczywiste, że w najbliższym czasie stanie się niewypłacalny. Natomiast, niewypłacalność to taki stan finansowy dłużnika, w którym utracił on zdolność do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Prawo upadłościowe statuuje dodatkowo drugą przesłankę niewypłacalności dłużnika, tj. przewagę zobowiązań dłużnika nad jego aktywami (przy czym przewaga ta musi utrzymywać się nieprzerwanie przez okres 24 miesięcy).

Ustawa Prawo restrukturyzacyjne wprowadza 4 postępowania restrukturyzacyjne:

1. Postępowanie o zatwierdzenie układu
2. Postępowanie układowe
3. Przyspieszone postępowanie układowe
4. Postępowanie sanacyjne

Wybór konkretnego postępowania uzależniony jest zarówno od potrzeb danego przedsiębiorcy, jak i jego sytuacji finansowej. Natomiast wspólną cechą tych postepowań jest restrukturyzacja przedsiębiorstwa dłużnika.

Wniosek o otwarcie postępowanie restrukturyzacyjnego co do zasady składa dłużnik, bowiem postępowanie to wymaga od niego aktywności (wyjątek dotyczy postępowania sanacyjnego, które może wszcząć także wierzyciel osobisty dłużnika, o ile dłużnik jest osobą prawną). Postępowania restrukturyzacyjnego nie wszczyna się z urzędu.  Wiosek należy złożyć do Sądu cywilnego, Wydziału Gospodarczego. Cofnięcie wniosku jest możliwe wyłącznie przed wydaniem postanowienia o otwarciu postępowania. Przez wniosek restrukturyzacyjny należy natomiast rozumieć wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, jak i wniosek o zatwierdzenie układu, który został przyjęty w postępowaniu o zatwierdzenie układu (w postępowaniu tym dłużnik nie składa bowiem wniosku o otwarcie postępowania, a Sąd dopiero z chwilą złożenia wniosku o zatwierdzenie układu dowiaduje się o prowadzonym postępowaniu – o tym szerzej w kolejnym artykule na temat poszczególnych postępowań restrukturyzacyjnych).

W przypadku jednoczesnego złożenia wniosku restrukturyzacyjnego i wniosku o ogłoszenie upadłości, sąd w pierwszej kolejności rozpoznaje wniosek restrukturyzacyjny. Uprzednie ogłoszenie upadłości wykluczałoby bowiem przeprowadzenie restrukturyzacji, a tym samym zachowanie przedsiębiorstwa dłużnika.

Sąd restrukturyzacyjny, jeśli dowie się o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości, niezwłocznie zawiadamia sąd upadłościowy o złożeniu wniosku restrukturyzacyjnego. Po takim zawiadomieniu sąd upadłościowy musi  wstrzymać się z rozpoznaniem wniosku o ogłoszenie upadłości do czasu wydania prawomocnego orzeczenia w sprawie wniosku restrukturyzacyjnego. Jednocześnie sąd upadłościowy ma możliwość podejmowania tylko takich działań, które mają na celu zabezpieczenie majątku dłużnika.

Jeżeli jednak przeciwko wstrzymaniu rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości przemawiałby interes ogółu wierzycieli to sąd upadłościowy przejmuje wniosek restrukturyzacyjny do wspólnego rozpoznania z wnioskiem o ogłoszenie upadłości i rozstrzyga o tych obu postępowaniach jednym postanowieniem.

Należy podkreślić, że sąd upadłościowy nie w każdym przypadku przejmuje wniosek restrukturyzacyjny do wspólnego rozpoznania. Jeżeli przejęcie wniosku prowadziłoby do opóźnienia wydania orzeczenia w przedmiocie upadłości i to ze szkodą dla wierzycieli,  a jednocześnie znane są sądowi upadłościowemu postawy restrukturyzacji, sąd rozpoznaje wyłącznie wniosek o ogłoszenie upadłości.

Dodatkowo należy zauważyć, że w przypadku ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy sąd restrukturyzacyjny wstrzymuje się z rozpoznaniem wniosku restrukturyzacyjnego aż do czasu uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Gdy takie postanowienie się uprawomocni, sąd restrukturyzacyjny odmawia otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.

Mając na uwadze interes wierzycieli, sąd musi odmówić otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, jeżeli skutkiem tego postępowania byłoby pokrzywdzenie wierzycieli (do pokrzywdzenia wierzycieli na skutek przeprowadzenia postępowania restrukturyzacyjnego dojdzie zawsze wtedy, gdy z okoliczności wynika, że wierzyciele w ramach realizacji zawartego układu zostaną zaspokojenie w mniejszym stopniu lub znacznie później niż byliby zaspokojeni wskutek ogłoszenia upadłości i likwidacji majątku dłużnika). W takiej sytuacji nie można otworzyć żadnego z postępowań restrukturyzacyjnych.

Ponadto, sąd musi odmówić otwarcia postępowania układowego lub sanacyjnego, jeżeli nie zostanie uprawdopodobniona zdolność dłużnika do bieżącego zaspokajania kosztów postępowania i zobowiązań powstałych po jego otwarciu (szerzej o tym w kolejnym artykule na temat poszczególnych postępowań restrukturyzacyjnych).

Wraz z wnioskiem o otwarcie postępowania:

- układowego,

- przyspieszonego układowego,

- sanacyjnego,

dłużnik powinien złożyć do sądu tzw. wstępny plan restrukturyzacji (planu tego nie składa wierzyciel osobisty dłużnika, który złożył wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego wobec przedsiębiorcy będącego osobą prawną). Wstępny plan musi zawierać co najmniej:

a)     analizę przyczyn niewypłacalności dłużnika (należy wydzielić przyczyny zewnętrzne, tj. niezależne od przedsiębiorstwa dłużnika oraz wewnętrzne, a więc tkwiące w sposobie organizacji i zarządzania jego przedsiębiorstwem);

b)     wstępny opis i przegląd planowanych środków restrukturyzacyjnych i związanych z nimi kosztów, czyli opisywać planowane przez wnioskodawcę kierunki działania zmierzające do uchronienia przedsiębiorstwa dłużnika przed upadłością;

c)      wstępny harmonogram wdrożenia środków restrukturyzacyjnych, który powinien odpowiadać planowi wydatków związanych z wdrożeniem planu restrukturyzacyjnego i powinien zapewniać możliwość sfinansowania jego kosztów.

Uczestnikami postępowania restrukturyzacyjnego są:

- dłużnik,

- wierzyciel któremu przysługuje wierzytelność bezsporna,

- wierzyciel, któremu przysługuje wierzytelność sporna, który jednak uprawdopodobnił swoją wierzytelność i został dopuszczony do sprawy przez sędziego komisarza.

W razie śmierci dłużnika, uczestnikiem postępowania staje się jego spadkobierca.

Z dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, majątek dłużnika wchodzi do masy układowej lub sanacyjnej i podlega nadzorowi określonego organu. Do masy układowej lub sanacyjnej wchodzi również majątek wspólny małżonków, jeżeli pozostawali oni w ustroju wspólności ustawowej.

Należy pamiętać, że zasadniczym skutkiem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego jest ograniczenie dłużnika w zarządzie jego majątkiem. Ograniczenie to kształtuje się inaczej na gruncie poszczególnych postępowań (zostanie to omówione w kolejnym artykule). Czynności prawne, które dokonałby dłużnik, a które dotyczyłyby mienia, wobec którego utraciłby prawo zarządu, są nieważne.