Jestem adwokatem od 2009 r. Członkiem Szczecińskiej Izby Adwokackiej. Wcześniej, absolwentem Uniwersytetu Szczecińskiego – Wydziału...
Zmiany w systemie kontroli niedozwolonych postanowień umownych
autor Sandra Wylegała, 23 kwietnia 2017
Postanowienia umowne, wypełniające przesłanki określone w art. 3851 § 1 KC, są niewiążące dla konsumenta z mocy samego prawa. Wobec powyższego, konsument nie jest zobowiązany do wytaczania powództwa, na mocy którego domagałby się uznania określonych postanowień wzorca umownego za niewiążące względem niego. Jeżeli jednak konsument w relacjach z przedsiębiorcą powołuje się na bezskuteczność określonych postanowień umownych, a przedsiębiorca odmawia przyznania racji konsumentowi albo wywodzi swoje uprawnienia z takiej klauzuli niedozwolonej, konsument może wytoczyć przed sądem cywilnym powództwo o stwierdzenie, iż nie jest związany kwestionowanymi postanowieniami umownymi.
W zakresie niedozwolonych klauzul umownych, tzw. klauzul abuzywnych, wskazać należy, że dotychczasowy system prawny opierał się na kontroli sądowej postanowień wzorców umownych stosowanych przez przedsiębiorców w stosunkach z konsumentami. W przypadku zastosowania przez przedsiębiorcę niedozwolonej klauzuli umownej do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: SOKiK) wnoszony był pozew o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolony. Następnie SOKiK orzekał o uznaniu danego postanowienia za niedozwolone i zakazywał jego wykorzystywania. W oparciu o prawomocne orzeczenie sądu, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes UOKiK) dokonywał wpisu postanowienia do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone. Dopiero w wyniku uzyskania prawomocnego orzeczenia można było prowadzić w drodze administracyjnej kontrolę wykonania przez przedsiębiorcę zakazu stosowania niedozwolonego postanowienia wzorca umowy. Po wpisaniu danego postanowienia do rejestru, Prezes UOKiK mógł wszcząć przeciwko przedsiębiorcy stosującemu takie postanowienie postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów i nałożyć na niego karę.
Nowy system kontroli klauzul abuzywnych, wprowadzony nowelizacją ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 5 sierpnia 2015 r., przyznał Prezesowi UOKiK większe kompetencje. Obecnie Prezes UOKiK jest organem orzekającym w sprawach niedozwolonych klauzul umownych, przy czym udział SOKiK w przedmiotowych postępowaniach nie został wyeliminowany. SOKiK jest właściwy do rozpatrywania odwołania od decyzji Prezesa, sprawuje więc kontrolę działania Prezesa, w tym również pod względem merytorycznym.
Nowa regulacja przyspiesza interwencję w sprawach dotyczących stosowania klauzul abuzywnych. Prezes UOKiK może bowiem, nie czekając na orzeczenie sądu i wpis danego postanowienia do rejestru klauzul niedozwolonych, ocenić samodzielnie abuzywność postanowienia i zakazać jego stosowania. W przypadku naruszenia zakazu, Prezes UOKiK wydaje decyzję uznającą dane postanowienie za niedozwolone i zakazującą jego wykorzystywania. Decyzje takie będą wydawane zarówno dla postanowień stosowanych w dacie wydania decyzji, jak i takich, które w dacie wydania decyzji zostały już usunięte ze wzorca. W przypadku zaniechania stosowania przez przedsiębiorcę postanowienia wzorca umowy, orzeczony przez Prezesa UOKiK zakaz wykorzystywania niedozwolonego postanowienia wzorca umowy będzie odnosił się do przyszłości. Możliwość wszczęcia przez Prezesa UOKiK postępowania w sprawie o uznanie postanowień ograniczone jest 3-letnim okresem przedawnienia (w poprzednim systemie powództwo do sądu mogło zostać wniesione, jeżeli od zaniechania nie minęło więcej niż 6 miesięcy).
Warto zaznaczyć, że Prezes UOKiK ma możliwość określenia środków usunięcia trwających skutków naruszenia, poprzez np. nałożenie na przedsiębiorcę obowiązków o charakterze informacyjnym, w tym poinformowania konsumenta o uznaniu postanowienia za niedozwolone w sposób określony w decyzji. Prezes UOKiK ma również możliwość nakazania przedsiębiorcy wystąpienia do konsumenta z propozycją aneksowania zawartych z nim umów, zawierających postanowienia uznane za niedozwolone.
Decyzje Prezesa UOKiK, uznające stosowane we wzorcach umów postanowienia za niedozwolone, są skuteczne w stosunku do przedsiębiorcy, który je stosuje oraz w stosunku do wszystkich konsumentów, którzy zawarli lub zawrą z przedsiębiorcą umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.
Prawo konsumenta do odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa
autor Alicja Krzyśko, 18 lutego 2017
Na wstępie wskazać należy definicje ustawowe „umowy zawartej na odległość” i umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa”. I tak zgodnie z art.2 pkt 1 ustawy o prawach konsumenta, przez umowę zawartą na odległość rozumiemy umowę zawartą z konsumentem w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie. Z kolei punk drugi powyższego artykułu zawiera definicję umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa, przez którą rozumieć należy umowę z konsumentem zawartą:
a) przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy,
b) w wyniku przyjęcia oferty złożonej przez konsumenta w okolicznościach, o których mowa w lit. a,
c) w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość bezpośrednio po tym, jak nawiązano indywidualny i osobisty kontakt z konsumentem w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, przy jednoczesnej fizycznej obecności stron,
d) podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja oraz zawieranie umów z konsumentami.
Wiedząc zatem co oznaczają powyższe terminy, przejdźmy do głównego tematu niniejszego artykułu, którym jest odstąpienie od wyżej wymienionych umów. Zgodnie z art. 27 ustawy o prawach konsumenta, konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów, poza kilkoma wyjątkami wskazanymi w ustawie. Bieg dla powyższego 14-dniowego terminu rozpoczyna się:
1) dla umowy, w wykonaniu której przedsiębiorca wydaje rzecz, będąc zobowiązany do przeniesienia jej własności - od objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta lub wskazaną przez niego osobę trzecią inną niż przewoźnik, a w przypadku umowy, która:
a) obejmuje wiele rzeczy, które są dostarczane osobno, partiami lub w częściach - od objęcia w posiadanie ostatniej rzeczy, partii lub części,
b) polega na regularnym dostarczaniu rzeczy przez czas oznaczony - od objęcia w posiadanie pierwszej z rzeczy;
2) dla pozostałych umów - od dnia zawarcia umowy.
Co ważne - jeżeli konsument nie został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia od umowy, prawo to wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia upływu 14-dniowego terminu. Jeżeli zaś konsument został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia od umowy przed upływem 14-dniowego terminu, termin do odstąpienia od umowy upływa po 14 dniach od udzielenia konsumentowi informacji o tym prawie.
Przyznane konsumentowi prawo odstąpienia jest jednostronną czynnością prawną, która polega na złożeniu drugiej stronie oświadczenia woli. Oświadczenie to, może zostać złożone na formularzu, stanowiącym załącznik do ustawy o prawach konsumenta, który wygląda w sposób następujący:
WZÓR FORMULARZA ODSTĄPIENIA OD UMOWY
(formularz ten należy wypełnić i odesłać tylko w przypadku chęci odstąpienia od umowy)
– Adresat [w tym miejscu przedsiębiorca powinien wpisać nazwę przedsiębiorcy, pełny adres pocztowy oraz, o ile są dostępne, numer faksu i adres e-mail]
– Ja/My(*) niniejszym informuję/informujemy(*) o moim/naszym odstąpieniu od umowy sprzedaży następujących rzeczy(*) umowy dostawy następujących rzeczy(*) umowy o dzieło polegającej na wykonaniu następujących rzeczy(*)/o świadczenie następującej usługi(*)
– Data zawarcia umowy(*)/odbioru(*)
– Imię i nazwisko konsumenta(-ów)
– Adres konsumenta(-ów)
– Podpis konsumenta(-ów) (tylko jeżeli formularz jest przesyłany w wersji papierowej)
– Data
(*) Niepotrzebne skreślić.
Skutkiem odstąpienia od umowy jest to, że umowę tę uważa się za niezawartą. Przedsiębiorca ma obowiązek niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia konsumenta o odstąpieniu od umowy, zwrócić konsumentowi wszystkie dokonane przez niego płatności, w tym koszty dostarczenia rzeczy. Przedsiębiorca ma obowiązek dokonania zwrotu płatności przy użyciu takiego samego sposobu zapłaty, jakiego użył konsument. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy konsument wyraźnie zgodził się na inny sposób zwrotu, który nie wiąże się dla niego z żadnymi kosztami.
Konsument musi zwrócić rzecz przedsiębiorcy lub przekazać ją osobie upoważnionej przez przedsiębiorcę do odbioru niezwłocznie, jednak nie później niż 14 dni od dnia, w którym odstąpił od umowy, chyba że przedsiębiorca zaproponował, że sam odbierze rzecz. Do zachowania powyższego terminu wystarczy odesłanie rzeczy przed jego upływem.
Ustawa o prawach konsumenta zawiera również zamknięty katalog umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość, co do których prawo odstąpienia nie przysługuje. Są to m.in. umowy w których przedmiotem świadczenia jest rzecz ulegająca szybkiemu zepsuciu lub mająca krótki termin przydatności do użycia; umowy zawarte w drodze aukcji publicznej; umowy o dostarczanie dzienników, periodyków lub czasopism, z wyjątkiem umowy o prenumeratę. Powyższe całościowe wyliczenie zawiera art. 38 ustawy.